Tuổi thọ trung bình toàn cầu khoảng 74 tuổi với phụ nữ và 68 tuổi với nam. Lý giải về xu hướng này, có ý kiến cho rằng do nam giới trẻ tuổi dễ tử vong vì tai nạn hoặc xung đột và phụ nữ được bảo vệ tốt hơn trước các đột biến có khả năng gây hại trong nhiễm sắc thể quy định giới tính, nhưng vẫn còn nhiều tranh cãi.

Để tìm kiếm manh mối từ các loài động vật khác, nhóm nghiên cứu của Johanna Stärk tại Viện Nhân chủng học tiến hóa Max Planck ở Leipzig, Đức đã phân tích dữ liệu về tuổi thọ của 1.176 loài, trong đó có 528 loài động vật có vú và 648 loài chim tại các vườn thú, cũng như trong các quần thể hoang dã.

Kết quả là trong số 72% loài động vật có vú, con cái sống lâu hơn con đực, trung bình là 12 hoặc 13%. Tuy nhiên, trong 68% loài chim, con đực có xu hướng sống lâu hơn con cái, trung bình khoảng hơn 5%. Xu hướng này củng cố ý kiến cho rằng nhiễm sắc thể giới tính là nguyên nhân gây ra một số khác biệt về tuổi thọ.

Đối với loài động vật có vú, con cái có hai bản sao của nhiễm sắc thể X, trong khi con đực có hai nhiễm sắc thể giới tính khác nhau gồm có X và Y. Về lý thuyết, con cái được bảo vệ tốt hơn khỏi các đột biến có hại trong nhiễm sắc thể giới tính, vì bản sao thứ hai của nhiễm sắc thể X đóng vai trò dự phòng.

Ở loài chim, hệ thống xác định giới tính lại trái ngược: con cái có hai nhiễm sắc thể giới tính khác nhau, được gọi là Z và W, trong khi con đực có hai nhiễm sắc thể Z. Vì vậy, xu hướng tuổi thọ khác nhau ở động vật có vú và chim củng cố ý tưởng cho thấy giới tính có các nhiễm sắc thể khác nhau (giới tính dị giao tử) sẽ có sự đánh đổi bằng tuổi thọ.

Các tác giả đã nghiên cứu dữ liệu sâu hơn và phát hiện ra rằng hệ thống giao phối xem ra đóng vai trò nhất định. Ở các loài động vật có vú có nhiều bạn tình như khỉ đầu chó, khỉ đột và tinh tinh, con đực thường chết sớm hơn con cái. Điều này cũng đúng với các loài chim có hệ thống giao phối “đa thê”.

Theo nhóm nghiên cứu, ở động vật có vú, cả yếu tố di truyền và đặc điểm chọn lọc giới tính đều hoạt động theo hướng làm giảm tuổi thọ của con đực. Trong khi đó, ở chim, áp lực có thể cân bằng vì con đực thường tham gia vào quá trình chọn lọc giới tính mạnh mẽ, nhưng con cái lại phải chịu áp lực của chế độ dị giao phối.

Các tác giả cũng phát hiện ra rằng giới tính nào dành nhiều thời gian nuôi con cái, có xu hướng sống lâu hơn. Ở động vật có vú, việc này thường do con cái đảm nhiệm. Đối với các loài sống lâu như con người hoặc các loài linh trưởng khác, điều này sẽ có lợi về mặt tiến hóa, vì nó giúp con cái sống sót cho đến khi con cái của chúng trưởng thành về mặt sinh dục. Tuy nhiên, cũng có ngoại lệ. Chim săn mồi trái ngược hoàn toàn với những gì nhóm nghiên cứu quan sát thấy ở các loài khác. Con cái lớn hơn và thường tham gia nhiều hơn vào việc bảo vệ lãnh thổ, nhưng con cái vẫn sống lâu hơn. Vì thế, đây vẫn là bí ẩn.

Sự khác biệt về tuổi thọ giữa hai giới ở quần thể động vật trong các vườn thú nhỏ hơn so với quần thể hoang dã, có lẽ là do cuộc sống nuôi nhốt giúp giảm thiểu áp lực môi trường như đánh nhau, săn mồi và bệnh tật. Do đó, việc kiểm soát môi trường này cũng có thể là lý do tại sao sự khác biệt về tuổi thọ giữa hai giới tính ở người đang thu hẹp lại, dù có thể không bao giờ biến mất hoàn toàn.

                 Nguồn: N.P.D (NASTIS), theo Newscientist, 9/2025